تقييم ملاحظات هرلد موتسكي على ادِّعاءات نورمان كولدر على موطأ مالك: دراسة مقارنة
(An Evaluation of Harald Motzki's Criticisms about Norman Calder's Views on Malik's Muwatta: A Comparative Study)
الملخص
نورمان كولدر (Norman Calder 1950-1998) مستشرق بريطاني مشهور بدراساته في الفقه الإسلامي، حيث قدَّم كولدر في كتابه "دراسات في الفقه الإسلامي المبكر" (Studies in Early Muslim Jurisprudence) دراسة في الشريعة الإسلامية المبكرة، ويُبرِز كيفية نشوء الشريعة الإسلامية وتطورها، ويتناول في كتابه بعض الكتب الفقهية القديمة، ويُحلِّلها من ناحيتَي الترتيب والمحتوى. موطأ الإمام مالك هو أحد تلك الكتب، حيث يعد موطأ الإمام مالك كتابًا مهمًّا في علم الحديث؛ من حيث احتوائه على الرِّوايات عن النبي ﷺ وأصحابه والتابعين، وكذلك في الفقه الإسلامي؛ من حيث احتوائه على عمل أهل المدينة، والمسائل والآراء الفقهية، إلا أن كولدر شكَّك في نسبة هذا الكتاب للإمام مالك، وقارن ترتيب الموطأ وتصنيف محتواه بأحد كتب المالكية الفقهية وهو المدوّنة لسحنون، وقدَّم الدليل على هذا الادعاء في كتابه المذكور أعلاه. الدراسة التي بين أيدينا، تُركِّز على ملاحظات هرلد موتسكي (Harald Motzki 1947-2019) وانتقاداته التي يرُدُّ فيها على تلك الادِّعاءات في بحثه العلمي بعنوان: "النبي والقطة" (The Prophet and The Cat)، وتقييمها، فموتسكي معروف بدراساته المتعلقة بالقرآن، والحديث، والفقه الإسلامي، وتاريخ الإسلام، وهو يتَّبع في نقد الحديث منهج نقد "الإسناد والمتن" Isnad) Cum Matn) على الروايات، وينتقد كذلك آراء المستشرقين حول الحديث النبوي، والفقه الإسلامي. عرضت الدِّراسة أوَّلًا نظرية كولدر وادعاءاته حول موطأ مالك، ثم ذكرت ملاحظات وانتقادات موتسكي عليها، وفي الفصل الأخير، قدَّمت آراء العلماء المسلمين في إطار هذه الادعاءات؛ لتقييم مدى دقة ملاحظات وانتقادات موتسكي. انتهجت الدراسة المنهج الوصفي التحليلي، واعتمدت على المنهج المقارن، والمنهج النقدي. توصَّلت الدراسة إلى عدة نتائج، أهمها: أن كولدر اعتمد في ادعاءاته على مناهج المستشرقين السابقين ونظرياتهم، مثل نظرية (e-silentio)، والتي وُصفت بالضعف من قِبل موتسكي، وأن رأي العلماء المسلمين الذين حددوا تاريخ تصنيف الموطأ بنحو عام 159هـ، ونسبوه إلى الإمام مالك، معتبرين أن هذه النسبة أصح تاريخيًا.
الكلمات المفتاحية: : نورمان كولدر، هرلد موتسكي، مالك، الموطأ، الحديث.
التنزيلات
المراجع
Abū ʻAbd Allāh, Mālik ibn Anas, Muwaṭṭaʼ Mālik bi-riwāyat Muḥammad Ḥasan al-Shaybānī, (Dimashq, Sūriyā : Dār al-Qalam, First Edition, 1991).
Abū ʻAbd Allāh, Mālik ibn Anas, Muwaṭṭaʼ Mālik, (Abū Dhabi: Muʼassasat Zāyid ibn Sulṭān Āl Nahayyān, 1st Edition, 2004).
Abū Zahrah, Muḥammad, Mālik ḥayātuhu, wa-ʻaṣruhu, wa-ārāʼuhu, wa-fiqhuhu, (al-Qāhirah: Dār al-Fikr al-ʻArabī,1963).
al-Bukhārī, Muḥammad ibn Ismāʻī, al-Jāmiʻ al-Musnad al-ṣaḥīḥ, ( Beirut: Dār Ṭawq al-najāh, 1st Edition, 1422 H.)
al-Turkī, Muḥammad ibn Turkī, Manāhij al-muḥaddithīn, (al-Riyāḍ : Dār al-ʻĀṣimah, First Edition, 2009).
al-Maṭrūdī, ʻAbd al-Ḥakīm, “Tārīkh taʼlīf al-maṣādir al-fiqhīyyah al-qadīmah ʻinda al-mustashriq Normān Colder Wa radd baʻḍ al-mustashriqīn ʻalayhi”, al-Dirāsāt al-Islāmīyyah, 1(44), 2009.
Baloğlu, Adnan Bülent, “CALDER,Norman”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, (Ek2), 2020.
Baloğlu, Adnan Bülent, “Yirminci Yüzyıl Sonları Batılı İslam Araştırmacılığının Meşhur Bir Siması: Norman Calder (1950-1998)”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (9), 2007.
Calder, Norman, Studies in Early Muslim Jurisprudence, (Oxford: Oxford University Press, 1993).
Gleave, Robert, “Norman Calder (1950-1998)”, Islamic Law and Society 5, (3), 1998.
Ḥamdān, Nadhīr, al- Muwaṭṭaʼ āt, (Dimashq, Sūriyā : Dār al-Qalam, 1992).
Hidir, Özcan, “Harald Motzki: Hayatı, İlmi Şahsiyeti, Çalışmaları ve The Origins of Islamic Jurisprudence Adlı Eseri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (4), 2004.
Ibn Ḥajar al-ʻAsqalānī, al-Talkhīṣ al-ḥabīr fī takhrīj aḥādīth al-Rāfiʻī al-kabīr, (Beirut: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyah, 1st Edition, 1419 H. 1989 M.).
Motzki, Harald, “A Short Biography of Harald Motzki”, https://www.academia.edu/34630967/CV_engl_2017_pdf.
Uçar, Bülent, Batı’da Hadis Çalışmalarının Tarihi Seyri, (İstanbul: Hadisevi, 1st Edition, 2006).
Muslim ibn al-Ḥajjāj, al-Musnad al-ṣaḥīḥ,(Beirut: Dār Iḥyāʼ al-Turāth al-ʻArabī).
Motzki, Harald, “Publications by H. Motzki (6 2017).Pdf”. https://www.academia.edu/33458472/Publications_by_H_Motzki_6_2017_pdf.
Motzki, Harald, “The Prophet and The Cat: on dating Malik’s Muwatta and legal traditions”, Jaruselam Studies in Arabic and Islam, (22), 1998.
Saḥnūn, ʻAbd al-Salām ibn Saʻīd, al-Mudawwanah al-Kubrá, (Bayrūt : Dār al-Kutub al-ʻIlmīyah, 1994).
Scheiner, Jens, “Harald Motzki (1948‒2019)”, Der Islam, 1(96), 2019.
Siddiqui, Mona, “Norman Calder”, Middle East Studies Association Bulletin 32, (2), 1998.
Sperl, Stefan, “Norman Calder 21 March 1950 - 13 February 1998”, Journal of Semitic Studies Supplement, (12), 2000.
Toprak, Mehmet, “Norman Calder”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (4), 2004.
Yilmaz, Rahile, “Modern Hadis Tartışmaları Bağlamında Muvatta’daki Mürsel Rivayetler”, (PhD Thesis, Marmara Üniversity, 2014).
Yilmaz, Rahile, “Norman Calder’in Studies in Early Muslim Jurisprudence Adlı Eseri Çerçevesinde Şarkiyat Literatüründe Muvatta’ın Tarihlendirilmesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (24), 2014.
Yilmaz, Rahile Kızılkaya, “Hadis Alanındaki Çalışmalarıyla Tanınan Hollandalı Oryantalist: Harald Motzki (1948-2019)”, İslam Araştırmaları Dergisi, (42), 2019.
Yilmaz, Rahile Kızılkaya, “Oryantalist Bir Fikrin Kendi Paradigması İçinden Tenkid Edilme Serencamına Örnek: Norman Calder’ın Muvatta’ı Tarihlendirmesine Yöneltilen Eleştiriler”, İlahiyat Akademi, (7-8), 2018.
Yücel, Ahmet, Hadis Sözlüğü, (İstanbul: İFAV, 1st Edition, 2020).