القضاء المستعجل بين الفقه والقانون وتطبيقاته في المحاكم الشرعية

Summary Jurisdiction Between Islamic Jurisprudence and Civil Law: Applications in Sharia Courts

Authors

  • أيمن عبد الحميد عبد المجيد البدارين (Ayman Abdul-Hamid Abdul-Majid Al-Badarin)
  • جمانة إسماعيل أبو اذريع (Jumana Ismail Abu Edraya)

Abstract

This study addresses the subject of summary (urgent) jurisdiction in the Palestinian Sharia courts and highlights its vital role in ensuring swift justice and protecting urgent rights—those which, if delayed, may result in irreparable harm or damages that cannot be rectified later. The importance of this research lies in the growing need for a judicial system characterized by both speed and efficiency in handling urgent disputes, particularly in matters involving fundamental individual rights such as alimony, child custody, estate preservation, travel bans, and similar situations requiring immediate judicial intervention to prevent harm from escalating. The study aims to explore the concept of summary adjudication, its origins and development, legal and Sharīʿah legitimacy, defining features, importance, benefits, advantages and disadvantages, as well as its points of similarity and distinction from regular judicial proceedings. It further examines its conditions, both Sharīʿah and legal classification (takyīf), methods of appeal and procedural defenses related to urgent claims. Additionally, the research investigates judicial precedents and case studies involving summary adjudication and evaluates its efficiency compared to conventional legal procedures. It assesses the role of this judicial tool in expediting access to justice and reinforcing family and societal stability, especially in light of current legal challenges. The researchers concluded with significant findings, most notably that summary adjudication is a swift legal mechanism designed to safeguard rights through provisional decisions that do not affect the substance of the case. This type of adjudication is recognized under Islamic law (Sharīʿah), which calls for the prompt resolution of disputes to avoid harm. The resulting provisional rulings are immediately enforceable and not subject to appeal. They often include precautionary measures such as freezing estates, issuing travel bans, or restricting financial transactions to preserve rights. Ultimately, the study affirms that summary adjudication plays an effective role in protecting the rights of the parties and enhances societal stability by resolving time-sensitive disputes swiftly and efficiently.

Keywords: Summary jurisdiction, shari’a judiciary, legitimacy, procedures, legal effects.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Abū al-Wafāʾ, Aḥmad, Naẓariyyat al-Aḥkām fī Qānūn al-Murāfaʿāt, al-ṭabʿah al-khāmisah, (Alexandria: Munshaʾat al-Maʿārif, 1985).

al-Baldāwī, ʿAdnān, al-Qaḍāʾ al-Mustaʿjil wa-al-Walāʾī fī al-Tashrīʿ al-ʿIrāqī, baḥth muqaddam ilá al-Maʿhad al-Qaḍāʾī, (Baghdad, 1988).

al-Bukhārī, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad b. Ismāʿīl b. Ibrāhīm b. al-Mughīrah b. Bardizbah, Ṣaḥīḥ al-Bukhārī, taḥqīq: Jamāʿah min al-ʿUlamāʾ, al-ṭabʿah al-Sulṭāniyyah, (Cairo: al-Maṭbaʿah al-Kubrā al-Amīriyyah, 1311 H), bi-amr al-Sulṭān ʿAbd al-Ḥamīd al-Thānī

Abū al-Baṣal, ʿAbd al-Nāṣir Mūsá, Naẓariyyat al-Ḥukm al-Qaḍāʾī fī al-Sharīʿah wa-al-Qānūn, taqdīm: Muḥammad Naʿīm Yāsīn, (Jordan: Dār al-Nafāʾis).

al-Ḥimṣī, Muḥammad Ṭalāl, Naẓariyyat al-Qaḍāʾ al-Mustaʿjil fī Qānūn Uṣūl al-Muḥākamāt al-Madaniyyah al-Urduniyyah, (ʿAmmān: Dār al-Bashīr, 1st edition, 1996).

al-Mālikī, Khālid, Qāḍī al-Umūr al-Mustaʿjilah fī al-Tashrīʿ al-Sūrī, (Damascus, 1979).

al-Nimr, Amīnah Muṣṭafá, Manāṭ al-Ikhtiṣāṣ wa-al-Ḥukm fī al-Daʿāwá al-Mustaʿjilah, (Alexandria: Munshaʾat al-Maʿārif, 1967).

al-Qaḍāh, Mufliḥ, Uṣūl al-Tanfīdh Wifqan li-Qānūn al-Ijrāʾ al-Urdunī, (n.p., n.d.).

al-Qarāfī, Abū al-ʿAbbās Shihāb al-Dīn Aḥmad b. Idrīs b. ʿAbd al-Raḥmān al-Mālikī, al-Furūq = Anwār al-Burūq fī Anwāʾ al-Furūq, (n.p.: ʿĀlam al-Kutub, n.e., n.d.).

al-Qaysī, Abū Muḥammad Makkī b. Abī Ṭālib Ḥammūsh b. Muḥammad b. Mukhtār al-Qaysī al-Qayrawānī thumma al-Andalusī al-Qurṭubī al-Mālikī, al-Hidāyah ilá Bulūgh al-Nihāyah fī ʿIlm Maʿānī al-Qurʾān wa-Tafsīrih, taḥqīq: Majmūʿat Rasaʾil Jāmiʿiyyah bi-Kulliyyat al-Dirāsāt al-ʿUlyā – Jāmiʿat al-Shāriqah, bi-ishrāf A. D. al-Shāhid al-Būshīkhī, (Sharjah: Kulliyyat al-Sharīʿah, 1st edition, 1429 H / 2008).

al-Sharqāwī, ʿAbd al-Munʿim, Sharḥ al-Murāfaʿāt al-Madaniyyah wa-al-Tijāriyyah, al-ṭabʿah al-thāniyah, (Cairo: Dār al-Nashr li-al-Jāmiʿāt al-Miṣriyyah).

al-Sijistānī, Abū Dāwūd Sulaymān b. al-Ashʿath b. Isḥāq b. Bishr b. Shaddād b. ʿAmr al-Azdī, Sunan Abī Dāwūd, taḥqīq: Muḥammad Muḥyī al-Dīn ʿAbd al-Ḥamīd, (Ṣaydā – Beirut: al-Maktabah al-ʿAṣriyyah).

al-Subkī, Tāj al-Dīn ʿAbd al-Wahhāb b. ʿAlī b. ʿAbd al-Kāfī, al-Ashbāh wa-al-Naẓāʾir, taḥqīq: ʿĀdil Aḥmad ʿAbd al-Mawjūd – ʿAlī Muḥammad Muʿawwaḍ, (Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1st edition, 1411 H / 1991).

al-Takrūrī, ʿUthmān, al-Kāfī fī Sharḥ Qānūn Uṣūl al-Muḥākamāt al-Madaniyyah wa-al-Tijāriyyah Raqm 2 li-Sanat 2001, al-ṭabʿah al-thāniyah, (Ghazza: Maktabat Nīsān, 1430 H / 2009).

al-Ṭalāʿī, Muḥammad b. al-Faraj al-Qurṭubī al-Mālikī, Abū ʿAbd Allāh Ibn al-Ṭallāʿ, Aqḍiyat Rasūl Allāh ṣallá Allāh ʿalayhi wa-Ālihi wa-Sallam, (Beirut: Dār al-Kitāb al-ʿArabī)

ʿUthmān, Muḥammad Raʾfat, al-Niẓām al-Qaḍāʾī fī al-Fiqh al-Islāmī, (Beirut: Dār al-Bayān, 2nd edition, 1415 H / 1994).

Dāwūd, Aḥmad Muḥammad ʿAlī, al-Qarārāt al-Istiʾnāfiyyah fī Uṣūl al-Muḥākamāt al-Sharʿiyyah wa-Manāhij al-Daʿwá, (ʿAmmān: Maktabat Dār al-Thaqāfah li-al-Nashr wa-al-Tawzīʿ, 1st edition, 1418 H / 1998).

Ghānim, Yāsīn, al-Qaḍāʾ al-Mustaʿjil wa-Mashākiluh al-ʿAmaliyyah fī al-Waṭan al-ʿArabī, (Syria: Tanwīr li-al-Khidamāt al-Ṭibāʿiyyah, 1st edition, 1999).

Hāshim, Maḥmūd, Qānūn al-Qaḍāʾ al-Madanī, (Cairo: Dār al-Fikr al-ʿArabī)

Harjah, Muṣṭafá Majdī, Aḥkām wa-Ārāʾ fī al-Qaḍāʾ al-Mustaʿjil wa-al-Tanfīdh al-Waqtī, (Cairo: Dār al-Thaqāfah li-al-Ṭibāʿah wa-al-Nashr, 1986).

Ibn Fāris, Aḥmad b. Fāris b. Zakarīyā al-Qazwīnī al-Rāzī, Maʿjam Maqāyīs al-Lughah, taḥqīq: ʿAbd al-Salām Muḥammad Hārūn, (Beirut: Dār al-Fikr, 1399 H / 1979).

Ibn Fūrak, Muḥammad b. al-Ḥasan b. Fūrak al-Anṣārī al-Aṣbahānī, Abū Bakr, Tafsīr Ibn Fūrak min Awwal Sūrat al-Muʾminūn ilá Ākhir Sūrat al-Sajdah, dirāsah wa-taḥqīq: ʿAllāl ʿAbd al-Qādir Bandawīsh, (Saudi Arabia: Jāmiʿat Umm al-Qurá, 1st edition, 1430 H / 2009).

Ibn Kathīr, Abū al-Fidāʾ Ismāʿīl b. ʿUmar b. Kathīr al-Qurashī al-Baṣrī thumma al-Dimashqī, Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm, taḥqīq: Sāmī b. Muḥammad al-Salāmah, (Riyadh: Dār Ṭayyibah, 2nd edition, 1420 H / 1999).

Ibn Khaldūn, ʿAbd al-Raḥmān b. Muḥammad b. Muḥammad, Dīwān al-Mubtadaʾ wa-al-Khabar fī Tārīkh al-ʿArab wa-al-Barbar wa-Man ʿĀṣarahum min Dhawī al-Shaʾn al-Akbar, taḥqīq: Khalīl Shaḥādah, (Beirut: Dār al-Fikr, 2nd edition, 1408 H / 1988).

Ibn Manẓūr, Muḥammad b. Mukarram b. ʿAlī, Abū al-Faḍl, Jamāl al-Dīn, Lisān al-ʿArab, (Beirut: Dār Ṣādir, 3rd edition, 1414 H).

Ibn Najīm, Zayn al-Dīn b. Ibrāhīm b. Muḥammad, al-Ashbāh wa-al-Naẓāʾir ʿalá Madhhab Abī Ḥanīfah al-Nuʿmān, ḥawāshī wa-takhārīj: al-Shaykh Zakariyyā ʿUmayrāt, (Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1st edition, 1419 H / 1999).

ʿIyād, Muṣṭafá wa-ʿUwīḍah, Nāẓim, al-Qaḍāʾ al-Mustaʿjil wa-Ḍarūratuh fī Filasṭīn, (Ghazza: n.p., 1998).

ʿIzz al-Dīn al-Dīnāsūrī wa-Ḥāmid ʿAkkāz, al-Taʿlīq ʿalá Qānūn al-Murāfaʿāt, al-ṭabʿah al-khāmisah, (Cairo: Maṭābiʿ Muʾassasat Rūz al-Yūsuf, 1988).

Jamīʿī, ʿAbd al-Absaṭ wa-Ibrāhīm, Muḥammad Maḥmūd, Mabādiʾ al-Murāfaʿāt, (Cairo: Dār al-Fikr al-ʿArabī, 1987).

Lajnah muʾallafah min ʿUlamāʾ wa-Fuqahāʾ fī al-Khilāfah al-ʿUthmāniyyah, Majallat al-Aḥkām al-ʿAdliyyah, taḥqīq: Najīb Hawāwīnī, (Karachi: Nūr Muḥammad, Kārkhānah Tijārat al-Kutub).

Maḥmūd Zakī Shams, al-Nafādh al-Muʿajjal fī al-Tashrīʿāt al-Sūriyyah wa-al-Lubnāniyyah, (Damascus: Maṭbaʿat Khālid b. al-Walīd, 1999).

Mālik b. Anas, al-Muwaṭṭaʾ, taḥqīq: Muḥammad Muṣṭafá al-Aʿẓamī, (Abū Ẓabī: Muʾassasat Zāyid b. Sulṭān Āl Nahyān li-al-Aʿmāl al-Khayriyyah wa-al-Insāniyyah, 1st edition, 1425 H / 2004).

Maʿwaḍ ʿAbd al-Tawwāb, al-Wasīṭ fī Qaḍāʾ al-Umūr al-Mustaʿjilah, (Alexandria: Munshaʾat al-Maʿārif, 1984).

Muḥammad ʿAlī Rātib, Muḥammad Miṣr al-Dīn Kāmil, Muḥammad Fārūq Kāmil, Qaḍāʾ al-Umūr al-Mustaʿjilah, (Cairo: Dār ʿĀlam al-Kutub, 7th edition, 1985).

Muṣṭafá Majdī Harjah, Aḥkām wa-Ārāʾ fī al-Qaḍāʾ al-Mustaʿjil: Munāzaʿāt al-Tanfīdh al-Waqtiyyah fī al-Mawād al-Madaniyyah wa-al-Tijāriyyah, (n.p., 1991–1992).

Muẓaffar, Manṣūr b. Muḥammad b. ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad al-Marwazī al-Samʿānī al-Tamīmī, Tafsīr al-Qurʾān, taḥqīq: Yāsir b. Ibrāhīm wa-Ghunaym b. ʿAbbās b. Ghunaym, (Riyadh: Dār al-Waṭan, 1st edition, 1418 H / 1997).

Qānūn Uṣūl al-Muḥākamāt al-Sharʿiyyah al-Urdunī, sāri al-nafādh fī al-Ḍiffah al-Gharbiyyah, Raqm (31), li-Sanat 1959

Qarāʿah, Maḥmūd ʿAlī, Mulakhkhaṣ al-Uṣūl al-Qaḍāʾiyyah fī al-Murāfaʿāt al-Sharʿiyyah wa-Mudhakkirat al-Tawthīqāt al-Sharʿiyyah, (Cairo: Maṭbaʿat al-Nahḍah, 2nd edition).

Ṣāwī, Aḥmad al-Sayyid, al-Wasīṭ fī Sharḥ Qānūn al-Murāfaʿāt al-Madaniyyah wa-al-Tijāriyyah, (n.p., n.e., 2010).

Sayf al-Naṣr, Sulaymān Muḥammad, al-Qāḍī wa-al-Mutaqāḍī fī al-Qaḍāʾ al-Mustaʿjil, (Cairo: al-Maktabah al-Qānūniyyah, 1991).

Shams, Maḥmūd Zakī, Qaḍāʾ al-Umūr al-Mustaʿjilah fī Tashrīʿāt al-Jumhūriyyah al-ʿArabiyyah al-Sūriyyah, (Damascus: n.p.).

Ṭāriq Ziyād, al-Qaḍāʾ al-Mustaʿjil bayna al-Naẓariyyah wa-al-Taṭbīq, (Ṭarābulus, Lebanon: al-Muʾassasah al-Ḥadīthah li-al-Kitāb, 1st edition, 1993).

ʿUkūsh, Ḥasan, al-Mustaʿjil fī al-Fiqh wa-al-Qaḍāʾ, (Cairo: Maktabat al-Qāhirah al-Ḥadīthah, 1957).

ʿUmar, Nabīl Ismāʿīl, Suluṭat al-Qāḍī al-Taqdīriyyah fī al-Mawād al-Madaniyyah wa-al-Tijāriyyah, al-ṭabʿah al-ūlá, (Alexandria: Munshaʾat al-Maʿārif, 1984).

Published

2025-07-31

How to Cite

أيمن عبد الحميد عبد المجيد البدارين, & جمانة إسماعيل أبو اذريع. (2025). القضاء المستعجل بين الفقه والقانون وتطبيقاته في المحاكم الشرعية: Summary Jurisdiction Between Islamic Jurisprudence and Civil Law: Applications in Sharia Courts. At-Tajdid - Intellectual Refereed Journal, 29(58), 347–395. Retrieved from https://journals.iium.edu.my/at-tajdid/index.php/tajdid/article/view/1162