الهمس والجهر في آيات الترغيب والترهيب: دراسة تطبيقية إحصائية

Al-Hams (Whispering) and Al-Jahr (Audibility) in the Qur’anic Verses of Exhortation and Intimidation: A Statistical Applied Study

المؤلفون

  • سعدة السنوسي التيجاني International Islamic University Malaysia (IIUM)
  • عاصم شحادة صالح علي International Islamic University Malaysia (IIUM)

DOI:

https://doi.org/10.31436/jia.v21i1.1185

الكلمات المفتاحية:

الهمس، الجهر، الترغيب، الترهيب

الملخص

المقدمة

إنّ موضوع ارتباط الصوت بالدلالة من المواضيع القديمة التي التفت إليها قراء القرآن وعلماء علم اللغة واللسانيات على امتداد العصور، ومن المعروف أنّ اللغة العربية حظيت باهتمام العلماء منذ أمد بعيد فدرسوا اللغة بمختلف مستوياتها الصوتية والصرفية والنحوية والدلالية، [1] وسنحاول في هذا البحث أنْ نجد فكرة الارتباط بين مستويي (الصوت والدلالة)، وكيف تناول العلماء قديماً وحديثاً هذه المسألة بالقبول والرفض، فالأصوات العربية كما هو معروف عنها امتازت بصفات مختلفة.[2] فدراسة هذا البحث تركز على دراسة صوتي (الجهر والهمس) وأثر هذين الصوتين في السياق النّصي. وقد أخذت آيات الترغيب والترهيب في الجزء المفصل من القرآن نموذجاً للدراسة،[3] كون القرآن الكريم أرقى نص أدبي بلا منازع، وغنياً بالأمثلة وكل من يقرؤه قراءة متأنية متمعنة فحتماً سيشعر بالحلاوة والإيقاع الذي يحدثه تناسق الحروف والكلمات، فيحاول هذا البحث تبيين آراء العلماء المتقدمين والمحدثين حول علاقة الصوت بالدلالة، وتبيين مدى ارتباط الصوت بالدلالة، وعرض نماذج من آيات الترغيب والترهيب، وتبيين دلالة الجهر والهمس في السياق القرآني لهذه الآيات، وتتبع هذه الدراسة منهجين؛ أولهما جمع المادة العلمية النظرية الموجودة في المصادر والمراجع التي لها علاقة بموضوع الدراسة، وثانيهما تقوم الدراسة بتحليل الآيات المختارة لتبين العلاقة بين الصوت والدلالة، وثمة دراسات سابقة ترتبط بموضوع البحث كالدراسة التي قدمها زاهر بن سيف الفرعي بعنوان: طرق القرآن في الترغيب والترهيب،[1] ودراسة أحمد راغب أحمد في رسالته الماجستير، بعنوان: فونولوجيا القرآن دراسة لأحكام التجويد في ضوء الأصوات الحديثة،[2] وماجد النجار كتب مقالة بعنوان: من ملامح الدلالة الصوتية في القرآن الكريم،[3] ودراسة أثر القراءات القرآنية في الدلالة الصوتية لمؤلفها أبو السعيد محمد عبد المجيد عبد الرحمن شيك،[4] والبحث الذي قدمه كيلان خليل حيدر بعنوان: الترغيب والترهيب في القرآن الكريم وأهميتها في الدعوة إلى الله،[5] ومقالة دفة بالقاسم التي بعنوان: نماذج من الإعجاز الصوتي في القرآن الكريم،[6] ففي ضوء ماذكرناه من دراسات سابقة تناولت هذه الدراسات مواضيع متشابهة وتتصل بموضوع بحثي ولكنها لم تتطرق إلى انعكاس دلالة الجهر والهمس على آيات الترغيب والترهيب فضلاً عن الإحصاء ببرنامج (SPSS) المستخدم في إحصاء هذه الآيات.

السير الشخصية للمؤلفين

سعدة السنوسي التيجاني، International Islamic University Malaysia (IIUM)

سعدة السنوسي التيجاني، قسم اللغة العربية والدراسات الإسلامية، كلية الآداب ،جامعة الجفرة -ليبيا

عاصم شحادة صالح علي، International Islamic University Malaysia (IIUM)

عاصم شحاده صالح علي، أستاذ دكتور (بروفيسور) في قسم اللغة العربية، كلية عبد الحميد أبو سليمان لمعارف الوحي والعلوم الإنسانية، الجامعة الإسلامية العالمية ماليزيا

المراجع

‘Abadi, Majd Al-Din Muhammad Bin Ya’coob. Al-Qamus Al-Muhit, Tahqiq: Maktab Tahqiqi Al-Turath, Mu’assasah Al-Risalah, 8th edition, Beirit, 2005.

‘Anis, Ibrahim. Dilalat Al-‘Alafaz, 3rd edition, Cairi: Maktabat Al-‘Anjlu Al-Masriyyah, 1976.

Abdul Qadir, Saleh Salim. Al-Dilalah Al-Sawtiyyah Fo Al-Lyghah Al-Árabiyyah, 1st edition, Libya: Manshurat Jamiát Sabha, 1988.

Abu Ámamah, Muhammad. Al-Saut W Al-Dilala: Dirasah Fi Duu’Al-Turath Wa Ílm Al-Lughah Al-Hadith, Majallah Al-Turath Al-Árabiy, Damasus: Ittihad Al-Kuttab Al-Arab, Mujallad 21, Al-Adad 85, 2002.

Abu Saíd, Muhammad Abdul Majid, Chik, Abdul Rahman. Áthar Al-Qiraát Al-Qurániyyah Fi Al-Dilalah Al-Sawtiyyah, 1st edition, Kuala Lumpur: Matbaát Al-Jamiáh Al-íslamiyyah Al-Ál-Á;amiyyah Malaysia, 2009.

Ahamd, Raghib Ahmad. Phnolojia A-Qurán: Dorasah Liáhkkam Al-Tajwid Fo Duu’Ílm Al-Lughah Al-Hdith, Kulliyyat Al-Ádab, Jamiát íin Shams, 2004.

Al-Ábid, Ferial Zakaria. A-Mizan Fi Áhkam Tajwid Al-Qurán, 2nd edition, Iskamdaria: Dar Al-Íman Liltibaáh Wa Al- Nashr Wa Al-Tawzi, 2018.

Al-Álasdi’, Shakir Sabi’. Surat Al-Naas: Dirasah Sawtiyah Dilaliyyah, Majallat Ádab, Iraq, Jamiát Thi Qar, Mujallad 1, Al-Ádad 3, 2011.

Al-áqad, ábbas. Áshtat Mujtamaát Fi Allughah Wa A;Ádab, 6th edition, Cairo: Dar Al-Maárif, 1988.

Al-Baghawi, Abu Muhammad Al-Hussein Bin Mas’od. Ma’alim Al-Tanzil, Tahqiq: Muhammad Abdalluh Al-Nimr, wa ‘Akharon, Riyadh: Dar Tibah, 1991.

Al-Bidawi, Nsir Al-Din Abu Al-Khir Abdullah Bin Omar Bin Muhammad Al-Shjirazi Al-Shafi;i. Ánwar Al-Tanzil Wa Ásrar Al-Ta’wil Al-Ma’ruf Bitafsir Al-Tabari, I’dad: Muhammad Abdul Rahman Al-Maráshli, 1st edition, Beirut: Dar Íhya’Al-Turath Al-Árabiy, 2006.

Al-Fakhuri, Saleh Salim Andul Ghaffar. Al-Dilalah Al-Sawtoyyah Fi Al-Lughah Al-Árabiyyah, Cairo: Al-Maktab Al-Árabiy Al-Hadith, n. d.

Al-Farí, Zahir Bin Sief. Turuq Al-Qurám Fi Al-Targhib Wa Al-Tarhib, Risalat Majstir, Kuala Lumpur: Al Jamiáh Al-Is;amiyyah Al-Álamiyya Malaysia, 2004.

Al-Hanbali, Mujiz Al-Rah,an Bin Muhammad Al-Álani Al-Maqdisi. Fath Al-Rahman Fi Tafsir Al-Qurán, Tahqiq: Nur Al-Din Talib, 1st edition, Qatar: Wazarat Al-Áwqah Wa Al-Shuúm Al-Diniyyah, 2009.

Al-Jawhari, Abu Ismail Bin Hammad. Al-Sihah Taj AlÁrus Wa Sihaha Al-Árabiyyah, Rajaáhu Wa I’tana Bihi: Muhammad Thamir W Á kharun, Cairo: Dar Al-Hadith, 2009.

Al-Jidi’, Abdullah Bin Yousif. Taisir Ílm Úsul Al-Fiqh, 1st edition, Beirut: Muássah Al-Rayyan Liltibaáh Wa Al-Nashr, 1997.

Al-Masri, Ali Bassah. Al-Ámaid Fi Ílm Al-Tajwid, Tahqiq: Muhammad Al-Sadiq Qamhawi, 1st edition, Iskandaria: Dar Al-Áqidah, 2004.

Al-Naisaburi, Abu Al-Hasan Ali Bin Muhammad Al-Wahidi. Al-Tawhid Fi Tafsir Al-Qirán Al-Majid, Taqdim: Abdul Rahman Úwis, 1st edition, Beirut: Dar Al-Kutub Al-Ílmiyyah, 1994.

Al-Najjar, Majid. Majjalt Áhg Al-Nait, Karbala: Jami;at Áhl Al-Bait, Al-Ádad 4, 2006.

Al-Rusi, Abu Fahd Bin Abdul Rah,an Bin Sulaiman. DirasatFi Úlum Al-Qurán, Tahqiqi: Muhammad Abu Al-Fadl Ibrahim, 15th edition, Ritadh: Maktabat Al-Malik Fahd Al-Wataniyyah, 2007.

Al-Sa’ran, Mahmoud. Ílm Al-Dilalah: Muqadimah Lilqari’Al-Árabiy, 2nd edition, Cairo: Dar Al-Fike Al-Árabiy, 1997.

Al-Tijani, Sanusi. Iníkas Dilalat Al-Áswat Ála Al-Siyaq Al-Kulliy Lilnas: Áyat Al-Targhib Wa Al-Tarhib Namuthajan, Risalat Majstir Kuala Lumpur: Al Jamiáh Al-Islamiyyah Al-Álamiyya Malaysia, 2017.

Al-Zarkashi, Badr Al-Din Muhammad Bin Abdullah Bahadir. Al-Burhan Fi Úlum Al-Qurán, Tahqiq: Muhammad Abu Al-Fadl Ibrahim, 1st efition, Cairo: Dar Íhya’Al-Kutub Al-Árabiyyah, 1957.

Anis, Ibrahim. Min ‘Asrara Al-Lughah, 2nd edition, Cairi: Maktabat Al-‘Anjlu Al-Masriyyah, 1978.

Aziz, Saleh Malla. Jamaliyat Al-Isharah Fi Al-Khitab Al-Quráni, 1st edtion, Damascus: Dar Al-Zama Lilnashr Wa Al-Tawzi, 2010.

Bilqasim, Daffah. Namathij Min Al-Íjaz Al-Sawti Fi Al-Qurán Al-Karim, Majjalat Kuliyyat Al-Ádan Wa Al-Lughat, Algeria: Jamiát Muhammad Khaidar, Al-Adad 5 (2014).

Haydar, Kilan Khalil. AL-Targhib Wa Al-Tarhib Fi Al-Qurán Al-Karim Wa Áámiyyatuha Fi Al-Da’wah Íla Allah, Majallat Kulliyyat Al-Úlum Al-Íslamiyyah, Mosel: Jamiát Mosel, Mujallad 7, Al-Ádad 3 (2006).

Ibn ‘Asjour, Muhammad AlTahir. Tafsir Al-Tahrir Wa Al-Tanwir, Tunisia: Al- Dar Al-Tunisiyah Liltiba’ah Lilnashe Wa Al-Tauzi’, 1984.

Ibn Jinni, ‘Amr Bin Osman. Al-Khasa’is, Tahqiqi: Abdul Hamid Hindawi, 3rd edition, Beirut: Dar Al-Kutub Al-‘ilmiyyah, 2006.

Ibn Khalawiih, Abu Ja’far Muhammad Bin Ah,ad Bin Nasr Al-‘Asfahani. ‘Irab Al-Qira;at Al-Sab’ Wa ‘Ilaluha, ast edition, Beirut: Dar Al-Kutub Al-‘Ilmiyyah, 2006.

Jibril, Rmi Salah. (2020). Tahlil Al-Byanat Khutwah Bikhutwah SPSS, 1st edition, Banighazi: Dar Al-Kutub Al-Wataniyyah, 2020.

Mujahid, Abdul Karim. 1st edition, Amman: Dar Diyaa’, 1985.

Nahr, Hadi. Al-Huruf Wa Al-Áswat Al-Árabiyyah Fi Mabahuth Al-Qudama Wa Al-Muhdathin, Majallat Ádab Al-Mustansiriyyah, Baghdad: Jami;at Al Mustansiriah, Al-‘Adad 8 (1984).

Pmar, Ahmad Mukhtar. Al-Bahth Al-Lughawiy Índa Al-Hunud Wa Átharuh Ála Al-Lughawiyin Al-Árab, 1st edition, Bairut: Dar Al-Taqafah, 1972.

Saleh, Subhi. Dirasat Fi Fiqh Al-Lughah, 3rd edition, Beirut: Dar Al-Ílm Lilmalayin, 1986.

Shahatah, Mustapha Ahmad. Lughat Al-Hams, 1st edition, Cairo; Al-Haiáh Al-Masriyyah Al-Ámmah Lilkittab, 1972.

Sibawaihum Ámro Bin Qunbur. Al-Kitab, Tagqiqi: Abdul Salam Harun, 2nd edition, Cairo: Maktabat Al-Khanji, 1982.

Tasouf, Ahmad. Jmaliyat Al-Mufradah Al-Qurániyyah Fi Kutub Al-Íjaz Wa Al-Tafsir. 2nd edition, Damascus: Dar Al-Maktabi, 1999.

Zadah, Isa Mutaqi. Dillat Al-Áswat Fi Al-Qurán: Suratai Al-Najm Wa Al-Qamar Namuthajan, Majallat Áfaq Al-Hadarah AlÍslamiyyah, Tehran: Ákademiat Al-Úlum Al-Ínsaniyyah, Al-Ádad 3 (2013).

Zaidan, Abdul Karim. ‘Usul Al-Da’wah, 9th edition, Beirut: Mu;assat Al Risalah Liilnashr Wa Al-Tawzi, 2002.

التنزيلات

منشور

2024-06-28 — تم تحديثه في 2024-06-29

النسخ

كيفية الاقتباس

سعدة السنوسي التيجاني, & عاصم شحاده صالح علي. (2024). الهمس والجهر في آيات الترغيب والترهيب: دراسة تطبيقية إحصائية: Al-Hams (Whispering) and Al-Jahr (Audibility) in the Qur’anic Verses of Exhortation and Intimidation: A Statistical Applied Study. Journal of Islam in Asia (E-ISSN 2289-8077), 21(1), 1–29. https://doi.org/10.31436/jia.v21i1.1185 (Original work published 28 يونيو، 2024)

إصدار

القسم

Arabic Articles