"الأوقاف ودورها في الحضارة الإسلاميَّة "وقف عثمان بن عفان نموذجًا
DOI:
https://doi.org/10.31436/jia.v19i2.1136Keywords:
الوقف, الحضارة الإسلامية, عثمان بن عفانAbstract
هدف هذا البحث إلى بيان دور الوقف في الحضارة الإسلامية، وتوضيح دور وقف عثمان بن عفان في الخدمات الإنسانية في الحضارة الإسلامية، والكشف عن العقبات التي تحد من قيام الوقف بدوره في العصر الحديث، وبيان آليات استثماره وتطويره، وقد توسل البحث المنهج التحليلي الاستقرائي والوصفي، للتوصل إلى العديد من الاستنتاجات، أهمها: أن نظام الوقف الإسلامي يُعدُّ أحد النظم التي أثرت على مختلف جوانب الحياة الاقتصاديَّة والاجتماعيَّة والثقافيَّة والدينيَّة في المجتمعات الإسلاميَّة عبر التاريخ الإسلامي الطويل، وأن الوقف ساهم مساهمة كبيرة في الجانب الديني، ولا يزال يؤدي هذا الدور، كما ساهم بصورة كبيرة في تنفيذ العملية التعليمية، ونشر العلوم بمختلف أنواعها بين مختلف أفراد المجتمع، خاصة الفقراء منهم، من خلال توفير الكتب عبر وقف المكتبات المتكاملة التي سهلت مهمة المعلمين والطلاب، إضافة إلى مساهمته أيضا في إقامة مشاريع البنية التحتية، مثل الطرق والمدارس والمساجد والآبار والتحصينات الدفاعية والمقابر، كما ساهم في زيادة الإنتاج بمختلف أنواعه.
Abstract:
The study identified the role of the Waqf in Islamic civilization and explained the role of the Waqf of Uthman ibn Affan in human services in Islamic civilization and repelled the obstacles that limit the Waqf to play its role in the modern era and revealed the mechanisms of investment and development of the Waqf in the modern era, the analytical approach was used inductively and descriptively. The study reached many conclusions, the most important of which are: The Islamic Waqf system is one of the systems that have influenced various aspects of economic, social, cultural and religious life in Muslim societies, throughout the long Islamic history, in terms of the aspect of religious and religious life. The Waqf has contributed significantly to the religious aspect, and continues to play this role, as the Waqf has contributed significantly to the implementation of the educational process, and has also contributed to the dissemination of science of various kinds, among various members of society, especially the poor ones, and has also contributed to the provision of books, and through the endowment of integrated libraries to facilitate the task of teachers and students, the Waqf has also contributed to the establishment of infrastructure projects such as roads, schools, mosques, wells, roads, defense fortifications and cemeteries, and has also contributed to increasing production of various kinds.
Keywords: Waqf, Islamic Civilization, Othman ibn Affan.
References
Aʿbd ālbāsiṭ، muḥammad ḥassan، (1402h/ 1982m): āltanmiyat ālāiǧtimāʿyat ، ṭ 4، maktabatul wahb، ālqāhirat.
Abu ġadat ، ḥassan aʿbd ālġaniy، (1415hـ): aḍuwāʾ aʿly ālwqaf iʿbr ālʿaṣwar، maqāl fiy muǧlat ālfayṣal، ālaʿdad 217.
Aʿfyfy، muḥammad ، (1991m): āl-awqāf wālḥayāt āliqtiṣādyat fiy miṣr fiy ālʿhd ālʿuṯhmāny، ālhayat ālmiṣry lilkitāb، ālqāhirat.
Āl-amyn، ḥassan aʿbd āllha، (1994m): ālwaqf fiy āl fiqh āl-islāmya، abḥāṯh ālḥlqat āldirāsiyat ālaty naẓamahā ālmaʿhdy āl-islāmy lilbuḥwṯh wāltadriyb mʿah āltaʿāwun mʿah ālbank āl-islāmy liltanmiyat aḥwal idārat wataṯhmyra amwāl wamumtalikāt ālawqāf، ṭ2، ālmamlakat ālaʿrbyat ālsʿawdy، ǧidah.
Ālazhary، muḥammad bin muḥammad ، (d t): thaḏyb ālluġat tḥaqyq ʿbd ālslām hārwn- mrāǧʿ muḥammad ālnaǧār.
Ālbẖāryi، abu abdāllha muḥammad bn ismāʿyl، (1407hـ 1998m): ṣuḥyḥ ālbẖāry tḥaqyq، muṣṭafa ālbُuġā، ṭ3، dār ibn kaṯhyr bayrwt muṭbʿt ālyamām dimšhq.
Ālḥaṣkfy، aʿlāʾ āldyn، (1399h 1979m): āldar ālmuẖtār šharḥ tanwyr āl-abṣār، maṭbwaʿ mahʿ ḥāšyat ibn ʿābidyn dār bayrwt.
Ālkabyshy، muḥammad aʿbyd (،1397 hـ 1977m): aḥkāmu ālwaqf fiy ālšryʿat āl-islāmyat، wizārat āl-awqāf wa-iḥyāʾ ālturāṯh āl-islāmy، ālǧumhuwriyat ālʿirāqyat، muṭbʿat āl-iršhād، baġdād.
Ālkutby، amiyn šhākir، (1984m): aʿyuwn āltwāryẖ، taḥqyq nabylat aʿbd ālmunʿm، dāwud fayṣal ālsāmir، ṭ2 silsilatu kitab ālturāṯh 22 wizārat ālṯhaqāfat āl-iʿlām، baġdād، āl-iʿrāq.
Āllšhanqiyṭy، aḥmad bin aḥmad muẖtār، (1407h 1987m.): muwāhib ālǧaliyl aʿly muẖtaṣir ẖaliyl، idārat iḥyāʾi ālturāṯh āl-islāmy، qaṭar.
Ālmuqariyzy، taqy āldiyn aḥmad bin aʿly، ālmuwāiʿẓ wālāiʿtbār biḏikr ālẖuṭaṭ wāl aṯhār ālmaʿruwfat bālẖuṭaṭ ālmuqryzyat، muasasat ālḥlbiy، ālqāhira.
Ālnaysābuwriy، muslim bin ālḥaǧāǧ bin muslim ālqašhyry، (d t): ṣuḥyḥu muslim mʿa šharḥi ālnawawy، dār ālkitab ālʿlamyat، bayrwt، lubnān.
Ālqalqašhnadya ، abw ālʿabbāsi aḥmad ibn aʿly، (d t): ṣubḥ āl-iʿšhā fiy ṣunāʿt āl-inšā، wizārat ālṯhaqāf، miṣr.
Ālquran ālkrym
Ālsabāʿyi، muṣṭafa، (d t): min rwāyiʿ ḥaḍāratanā، ālmaktab āl-islāmy، dimašhq.
Ālṣadyq، muḥammad ālḍuryr، (1415hـ - 1995m): fiqhu ālwaqf fiy āl-islām، ālnudwat ālʿālamiy litanmiyat wataṭwiyr āl-awqāf، āl-sudān.
Ālšhāṭiby، abu isḥāq ibrāhym ibn musa āllẖamy، (d t): ālmuwāfqāt fiy uṣwl āl-aḥkām، taḥqyq muḥammad ẖaḍir āltawnisy، ālmaktabat ālfayṣuliyat makat ālmukarama.
Ālsuywṭiy، (1952m): aʿbd ālraḥman ibn abybakr- tāriyẖ ālẖulafāʾ -taḥqyq: muḥammad maḥyi ālddyn aʿbd ālḥamyd، muṭbatʿālsʿādat miṣr.
Ālṭabarāny، sulymān ibn aḥmad ibn aywb، (1983m): ālmʿuǧam ālkabyr، taḥqyq aḥmady bn ʿibd ālmaǧyd ālsalafy، maktabat ālʿulwm wālaḥkam، ālmuwaṣul.
Āltamymy- aʿbd ālǧalyl، (1992m): waṯhyqat iḥbās ālǧāmiʿ āl aʿẓum (ālmuǧalat āltāryẖyat ālmaġāribiyة) murǧʿi sābiq ālʿadd ālsābiʿ.
Āltamymy، aʿbd ālǧalyl، (1980m): min aǧil kitābat tāryẖ ālǧāmiʿ ālaʿẓum bimadynat ālǧazāir، ālmuǧlat āltāryẖiyat ālmaġāryat ، ālsanat ālsābiaʿة، ālʿadd 19- 20، zaġwān tuwnus.
Ālṭarzy، abu ālfatwḥa nāṣir ibn aʿbd ālslām، (d t): ālġarb fiy taʿryb ālmaʿrib، taḥqyq maḥmuwd fāẖawiry، aʿbd ālmaǧyd muẖtār، maktabat usāmat ibn zayd، aḥlib، sawriyā.
Āltawẖiy، ālqāḍiy aby aʿly، (1391 h 1971 m): našwār ālmuḥāḍirat wa-aẖbār ālmuḏākirat tḥaqyq aʿbwud ālšhālǧy، ṭabʿat bayrwt.
Ālzabydy، muḥib āldyn muḥammad bin muḥammad ، (d t) tāǧ ālʿarwsh min ǧawāhir ālqāmuws، maktabtu dārul ālḥyāt، bayrwt.
Amyn، muḥammad، (1408hـ 1988m) āl-awqāf wālaḥyāt ālāiǧtimāiʿyat، bidwn makān ālnšhri.
ʿānwniy، asāmat، (1981m): ālbar wālmuaāsāat fiy ālmuǧtamʿ āl-islāmy، muǧalat ālbāḥṯh āllbināny bayrwt، ālʿadd 7 ḥazyrān.
ʿāšhuwr، sʿayid aʿbdu ālftāḥ ʿāšhuwr، (1977): buḥwṯh wadirāsāt fiy tāriyẖ ālʿaṣwr ālwasiṭy، ǧāmʿiat bayrwt ālaʿrbyah.
Aʿysy, aḥmad، (1401h 1981m): thāriyẖ ālbymārstānāt fiy āl-islām، ṭ2، ālriād ālaʿrby، bayrwt.
Bak، ahmad iʿysa، (1981 m): tāryẖ ālbymārstānāt fiy āl-islām، dār ālrāyd ālʿrbiy bayrwt، lubnān.
Fāltir hahnis، (1970m): ālmukāyiyl wāl-wizān āl-islāmyat wamā yuʿādlhā fiy ālniẓām ālmutry tarǧamat d/ kāmil ālʿasly manšuwrāt ālǧāmʿiat āl-irdanyat.
Foundation, endowment, trust, donation, stiftng, stichting, stiftlse, and saati.
Hawanikat، saǧryf، (1969m): šhams āl aʿrb tšhriq aʿla ālġarb aṯhar ālḥḍārat āl aʿrbyat fiy awrubah، naqlh aʿn āl almāniyat fāruwq bayḍuwn، kamāl ālduswqy rāǧʿh wawaḍʿi ḥawāšhyh fāruwq iʿys ālẖawriy ṭ2، ālmaktab āl islāmy، bayrwt.
Ibn ʿābidyn، muḥmmad amyn، (1399hـ 1979m.) Ḥāšyat dard ālmuẖtār aʿly āldar ālmuẖtār šharḥ tanwiyr āl ibṣār ālmaʿrwf baḥāšhyat ibn ʿābidyn، dār ālfakr، bayrwt.
Ibn āby aṣybʿ muwafiq āldyn abu ālʿbās bin ālqāsim bin ẖlyfah bin yunus ālsʿdy ālẖzraǧy (d t): ʿyun ālanbiāʾ fiy ṭbqāt āliṭbāʾ (maktabatu dār ālḥyāt byruwt).
Ibn baṭuṭa (1964m): raḥlāt ibn baṭwṭa ālmasmāt tḥufat ālnaẓār- (bayrwt).
Ibn ǧabiyr، muḥammad bin aḥmad، (d t): raḥlat ibn ǧabyr taḏkirat āl-iẖbāry fiy itfāqāt āl-asfār- (bayrwt lubnān).
Ibn manẓuwra، abu ālfaḍil ǧamāl āldiyn muḥammad abu ālmakārim، ((1375hـ 1969m) : lisān ālaʿrb، dār bayrwt، bayrwt.
Maʿruwf، nāhǧy، (1959): tāryẖ uʿlamāʾ ālmustanṣriy، muṭbʿat ālʿāny، baġdād، āl-iʿrāq
Mawqiʿ qiṣa āl-islām: qiṣat bir ruwmah: https://lite.islamstory.com/ar/artical
Riyḥān، ʿabd ālraḥman asʿad، (2009m): "ahl yawāzy niẓām ālwaqf dawr ālmuǧtamʿa ālmadany fiy ālwaṭn ālaʿrbyi"، abḥāṯh ālmutamir ālʿālmy aḥwl qwānyn ālawqāf wa-idārathā، ālǧāmiatʿ āl-islāmyat kwālāmbwr، mālayzyā.
Saʿyduwny، nāṣir āldyn، (1401h 1980m): ālwaqf wamakānatha fiy ālḥayāat ālāiqtiṣādiyat wālāiǧtimāʿyat wālṯhaqāfiyat fiy ālǧazāhir fiy awāẖir ālʿahd ālʿuṯhmāny wawāil ālāiḥtilāl ālfaransy (muǧalat dirāsāt tāryẖyat ālʿadd 3، ǧāhmiatʿ dimašhq، suwriyā.
Šhʿāir، munḏir، (1412h 1992m.): āl-awqāf āl -islāmyat watakāfiluhā ālāiǧtimāʿy، muǧalat nahǧy āl-islām، suwryā.
Šhyrat، asʿid ḥamzat، (d t): warqat maydānyiyat aʿn āl-awqāf fiy ālmamlakat ālaʿrbyat āl sʿaudya- nadwat idārat wataṯhmyr mumtalikāt āl-awqāf.
