أسلوب العتاب والعقاب في السنة النبوية (The Modes of Admonition and Punishment in Prophet’s Teachings)

Authors

  • إبراهيم محمد علي سالم المسكري طالب دكتوراه بقسم دراسات القرآن والسنة، كلية معارف الوحي والعلوم الإنسانية، الجامعة الإسلامية العالمية بماليزيا.
  • محمد أبو الليث الخيرآبادي بروفسور بقسم دراسات القرآن والسنة، كلية معارف الوحي والعلوم الإنسانية، الجامعة الإسلامية العالمية بماليزيا.

DOI:

https://doi.org/10.31436/jia.v15i2.748

Abstract

يخطئ بعض المعلمين في معالجة أخطاء الطلبة، أو تقويم سلوكهم الـمَشِين، فيتبع أساليب غير تربوية، كأن يعتدي على الطالب بالضرب المبرح، أو يُعرِّضه للإهانة بين زملائه، مما يُسبِّب أضرارًا نفسيةً واجتماعيةً لدى الطلاب، ويزرع فيهم الخوف والهلع، مع أن الواجب على المعلم أن يُغلِّب الحكمةَ والمصلحةَ، ويبتعد عن الغلظة والقسوة، وجاء هذا البحث ليظهر هدي النبي في معالجة الأخطاء، وأسلوبه في معاتبة أو معاقبة الصحابة. والمنهجُ المتّبَعُ للبحث هو المنهج الاستقرائي، المتمثل في استقراء وتتبع أحاديث صحيح البخاري وصحيح مسلم لاستخراج الأحاديث التي لها علاقة بالموضوع، والمنهج التحليلي لاستنباط أساليب العتاب والعقاب في منهج النبي، وتحليل النصوص وشرحها. وقد انتهى البحث إلى عدة نتائج، منها: أن النبي استعمل أساليب لتقويم السلوك، ومنها: أسلوب العتاب والتأنيب فيغلظ القول على المخطئ، وكان من عادته في التأنيب التلميح بالخطأ دون التصريح بفاعله. وإنَّ أسلوب العقاب في السنة كان على نوعين: الأول: العقاب النفسي كالهجر، والحرمان من الحقوق، والدعاء على المخالف المتكبر، والنوع الثاني: العقاب البدني، وهو الإيذاء اليسير الذي لا يصل إلى رتبة الضرب كالوخز والدفع. وبيَّن البحث أقوال الفقهاء في حكم استعمال الضرب كوسيلة لمعاقبة الطلاب، وذكر الضوابط الشرعية لها.

الكلمات المفتاحيّة: العتاب، التوبيخ، العقاب النفسي، العقاب البدني، الضرب.

Abstract

Some teachers err in dealing with the mistakes of their students and evaluation of their misbehaviors. They follow non-educational methods such as assaulting the student with severe beatings or insulting him in front of his colleagues, causing psychological and social demoralization of the students. They were supposed to deal with wisdom and public interest (maÎlaÍah) in this matter, rather than becoming dominant by the flow of arrogance and cruelty. This research aims to show the guidance of the Prophet Muhammad (peace be upon him) in dealing with faults, and his style of addressing such issues while educating his companions. The method employed in this research is the inductive, whereby hadith of SahÊÍ al-BukhÉrÊ and SaÍÊÍ Muslim related to the subjects are extracted and extrapolated. In Addition, the analytical method is used to devise means and approaches, analyze the texts, and explain them. The research ended with findings such as the Prophet used several methods to evaluate the behavior, including the method of admonition and reprimanding and at times he scolded harshly when necessary. It was also a habit of Prophet Muhammad (peace be upon him) that he used to rebuke pointing on the mistakes without referring directly to the person.

Keywords: Admonition, rebuke, psychological punishment, corporal punishment, beatings.

References

Ibn Al-Ath’ir Al-Jazri, Al-Mubarak bin Muhammad bin Abd Al-Krim Abu Al-Aa’adat. Al-Nihayah fi Gharib Al-Hadith wa Al-Athat. Tahqiq: Tahir Ahmad Al-Zawawi wa MahMud Muhammad Al-Tanahi. Bairut: Al-Maktabh Al-‘Ilmiyah, 1979.

Ibn Hajar Al-Haitami, Ahmad bin Muhammad bin Ali. Tuhfah Al-Muhtaj Sharh Al-Minhaj. Bairut: Dar Ihya Al-Turath Al-‘Arabi.

Ibn Daq’iq Al-‘Ied, Muhammad bin Ali bin Wahb Taqiyuddin. Ihkam Al-Ahkam Sharh Umdah Al-Ahkam. Cairo: Matb’ah Al-Sunnah Al-Muhammadiyah.

Ibn Rajab, Abd Al-Rahman bin Ahmad Al-Hambali. Fath Al-Bari Sharh Sahih Al-Bukhari. Tahqiq: Majmu’ah Min Al-Muhaqqiq’in. Madinah: Maktabah Al-Ghuraba Al-Athariyah, 1996.

Ibn Qudamah, Abd-Allah bin Ahmad bin Muhammad Al-Maqdasi. Al-Mughnu. Misr: Maktabah Al-Qaherah, 1968.

Ibn Qayyim Al-Jauziyah, Muhammad bin Abi Bakar. I’alam Al-Muqe’ien an Rabb Al-‘Alam’in. Tahqiq: Abu ‘Obaidah Mashhur bin Hasan Aal Salman. Al-Saudiah: Dar Ibn Al-Jauzi, 2002.

Ibn Kathir, Abu Al-Fida Isma’iel bin ‘Umar. Tafsir Al-Quran Al-‘Az’im. Tahqiq: Sami bin Muhammad Salamah. Al-Saudiah: Dar Taibah li Al-Nashr wa Al-Tauz’i’a, 1999.

Ibn Muflih, Muhammad bin Muflih bin Muhammad Al-Maqdasi. Al-Adaab Al-Shar’iyyah wa Al-Manh Al-Mar’iyyah. Cairo: Muassasah Qurtubah.

Ibn Nujaim, Zain Al-D’in bin Ibrah’im bin Muahammad. Al-Bahr Al-Raiq Sharh Kanz Al-Daqaiq. Cairo: Dar Al-Kitab Al-Islami.

Abu Daud Al-Sijistani, Sulaiman bin Al-Ash’ath. Al-Sunan. Tahqiq: Muhammad Muhiy Al-D’in Abd Al-Ham’id. Bairut: Al-Maktabah Al-‘Asriyah.

Al-Albani, Muhammad Nasir Al-d’in. Sunan Al-Nasaiee bi T’al’iqat Al-Albani. Al-Riyadh: Maktabah Al-M’arif.

Al-Bukhari, Muhammad bin Isma’iel. Al-Jam’i Al-Musnad Al-Sahih Al-Mukhtasar min Umuri Rasul Allah wa Sunanihi wa Ayyamihi. Tahqiq: Muhammad Zuhair Al-Nasir. Bairut: Dar Tauq Al-Najat, 1422.

Al-Hakim, Abu Abd-Allah Muhammad bin Abd-Allah bin Muhammad Al-Nisaburi. Al-Mustadrak Ala Al-Sahihain. Tahqiq: Mustafa Abd Al-Qadir Ata. Bairut: Dar Al-Kutub Al-‘Ilmiyah, 1990.

Al-Hattab Al-Ru’aini, Muhammad bin Muhammad bin Abd Al-Rahman Al-Maliki. Mawahib Al-Jal’il fi Sharh Mukhtasar Khalil. Dimashq: Dar Al-Fikar, 1992.

Al-Khatib Al-Sharbini, Shams Al-D’in, Muhammad bin Ahmad. Mughni Al-Muhtaj ila M’arifah Ma’ani Alfaz Al-Minhaj. Bairut: Dar Al-Kutub Al-‘Ilmiyah, 1994.

Al-Zarkali, Khair Al-D’in bin Mahmud bin Muhammad bin Ali. Al-‘Alam. Bairut: Dar Al-‘Ilm li Al-Malaieen, 2002.

Al-Suyuti, Mustafa bin S’ad bin ‘Abdah. Matalib Uli Al-Nuha fi Sharh Ghayah Al-Muntaha. Dimashq: Al-Maktab Al-Islami, 1994.

Al-Shaukani, Muhammad bin Ali bin Muhammad. Nail Al-Autar fi Sharh Muntaqa Al-Akhbar min Ahadith Sayyid Al-Akhyar. Tahqiq: Anwar Albaz. Al-Mansurah: Dar Al-Wafa li Al-Taba’ah wa Al-Nashr, 2003.

Al-‘Imrani, Abu Al-Husain bin Abi Al-Khair bin Salim Al-Shafa’ie. Al-Bayan fi Madhahib Al-Imam Al-Shafa’ie. Tahqiq: Qasim Muhammad Al-Nuri. Jeddah: Dar Al-Minhaj, 2000.

Al-Qadhi ‘Iyadh, ibn Musa ‘Iyadh bin Al-Sabti. Ikmal Al-M’ulim bi Fawaid Muslim. Tahqiq: Yahya Isma’iel. Misr: Dar Al-Wafa li Taba’ah wa Al-Nashr, 1998.

Al-Qurtubi, Abu Al-‘Abbas Ahmad bin Umar bin Ibrahim. Al-Mufhim Lima Ushkila min Talkh’is Kitab Muslim. Tahqiq: Muhiyyud’in D’ib Mutu wa Ghairuhu. Dimashq: Dar Ibn Kathir, 1996.

Al-Qastalani, Ahmad bin Muhammad bin Abi Bakar. Irshad Al-Sari li Sharh Sahih Al-Bukhari. Misr: Al-Matb’a Al-Kubra Al-Am’iriyah, 1323.

Muslim, Ibn Al-Hajjaj Abu Al-Husain Al-Nisaburi. Al-Musnad Al-Sahih Al-Mukhtasar bi Naql Al-‘Adl ‘An Al-‘Adl ila Rasul Allah. Tahqiq: Muhammad Fuad Abd Al-Baqi. Bairut: Dar Ihya Al-Turath Al-‘Arabi.

Al-Manawi, Abd Al-Rauf bin Taj Al-‘Arifin. Faidh Al-Qad’ir Sharh Al-Jami’a Al-Sagh’ir. Misr: Al-Maktabah Al-Tijariyah Al-Kubra, 1356.

Al-Nawawi, Abu Zakariya Yahya bin Sharf. Al-Minhaj Sharh Sahih Muslim bin Al-Hajjaj. Bairut: Dar Ihya Al- Turath Al-‘Arabi, 1392.

Downloads

Published

2018-12-22

How to Cite

المسكري إ. م. ع. س., & الخيرآبادي م. أ. ا. (2018). أسلوب العتاب والعقاب في السنة النبوية (The Modes of Admonition and Punishment in Prophet’s Teachings). Journal of Islam in Asia (E-ISSN 2289-8077), 15(2), 176–202. https://doi.org/10.31436/jia.v15i2.748

Issue

Section

Arabic Articles