الصيانة بين النظرية والتطبيق: الإجارة المنتهية بالتمليك نموذجًا (Maintenance in Theory and Practice: Al-Ijārah al-Muntahiyyah bi al-Tamlīk as a Case)

Authors

  • بخت الرحمن عثماني بن عبد الحميد طالب دكتوراه، معهد المصرفية والتمويل الإسلامي، الجامعة الإسلامية العالمية بماليزيا.
  • عارف علي عارف أستاذ بقسم الفقه وأصول الفقه، كلية معارف الوحي والعلوم الإنسانية، الجامعة الإسلامية العالمية بماليزيا.
  • عزمان محمد نور .الجامعة الإسلامية العالمية بماليزيا،IIBF-أستاذ مشارك، معهد المصرفية والتمويل الإسلامي

DOI:

https://doi.org/10.31436/jia.v15i2.746

Abstract

يركز البحث على أحكام الصيانة في الإجارة المنتهية بالتمليك، وهو بحثٌ تحليليٌ لأحكام الصيانة بين النظرية في الفقه الإسلامي والتطبيق المعاصر في العقد الذي تقوم به المصارف الإسلامية والمؤسسات المالية الإسلامية. وقصد الباحث من هذا البحث بيان مفهوم الصيانة وحكمها الشرعي في هذا العقد، ومن الذي يتحمل الصيانة المؤجر أو المستأجر؟ وهل يمكن اشتراطها على العميل فقط؟ وذلك لغرض الوصول إلى مدى التوافق بين النظرية والتطبيق العملي لأحكام الصيانة في هذا العقد في المصارف الإسلامية والمؤسسات المالية الإسلامية. وأهم النتائج التي توصل إليها الباحث هو أن للصيانة ثلاثة أنواع: نوعٌ من الصيانة تتجه إلى المؤجر، ولا يصح تحميلها على المستأجر لا شرعًا ولا تحمُّلًا لا عرفًا ولا شرطًا إلا عند تعديه أو تقصيره فيها، وهي الصيانة الأساسية، فهي كل ما يتعلق بذات العين المؤجرة ويتوقف عليه الانتفاع. ونوع ثاني من الصيانة ما يتجه إلى المستأجر، وهي الصيانة التشغيلية، فهي كل ما يتعلق باستيفاء المنافع والذي تحتاج إليه العين المؤجرة نتيجة استعمالها. ونوع ثالث من الصيانة ما لا يتجه إلى المؤجر ولا إلى المستأجر إلا حسب العرف وعوائد أهل البيئة وحسب تغير الزمان والمكان، وهي الصيانة العرفية. وهذا النوع من الصيانة لا تدخل في الصيانة الأساسية ولا في الصيانة التشغيلية بل هو تابع للعرف والبيئة، ولتغير الزمان والمكان. وأما الصيانة الأساسية والصيانة التشغيلية فلا دخل للعرف فيهما.

الكلمات المفتاحيّة: الصيانة، الأساسية، التشغيلية، العرفية، الإجارة المنتهية بالتمليك، النظرية والتطبيق.

Abstract

The study is focusing on the ruling of maintenance (al-iyānah) in Al-Ijārah al-Muntahiyyah bi al-Tamlīk. It analytically studies the ruling in theory of Islamic Jurisprudence and in the contemporary practice in the contract applied by Islamic Banks and Islamic Financial Institutions. The study aims to explain the concept of the maintenance and its legislative rules in the contract, the responsibility of the leased asset—lessor or lessee? Is it permissible to impose it on the lessee only? This is to find out the extant of the compatibility between the theoretical and the practical implementations of the sharÊÑah ruling of maintenance in the ijÉrah contracts of Islamic Banks. The important result of the research conducted is that there are three types of maintenance (al-iyānah): The first type of al-iyānah pertains to the lessor only, and it is not permissible to be imposed on the lessee neither from the SharÊÑah or liability perspective, but in the case of fault or short coming from the lessee, and this is called major maintenance (al-iyānah al-Asāsiyyah). This type of al-iyānah denotes all such maintenance of the leased asset that is related to the essence of the leased asset on which the benefit depends. The second type of the al-iyānah pertains to the lessee only; this is called minor maintenance (al-iyānah al-Tashghīliyyah). This refers to all such things that are linked with the fulfilment of benefits and the operation of the leased asset. And the third type of the al-iyānah does not pertain to lessor or the lessee except because of custom of the time and circumstances. And this is called al-iyānah al-ʻUrfiyyah. This type of maintenance is not linked with major maintenance or with minor maintenance, but its ruling is according to the time and custom.

Keywords: Maintenance, al-Ṣīyānah, al-Asāsiyyah, al-Tashghīliyyah, al-ʻUrfiyyah, Al-Ijārah al-Muntahiyyah bi al-Tamlīk, Theory, Practice. 

References

‘Abdul SalÉm al-‘IbÉdÊ. “Al-Ta‘qÊb wa al-MunÉqashah.” Majalah Majma‘ al-Fiqh al-Islami, al-Dawratu al-ThÉnyah al-‘Ashrah, al-‘adad 12, Aljuz' Al-'uwal. D.T.

‘AlÊ ×aÊdar. Durar al-×ukkÉm Sharhu Majalatu al-'ÓÍkÉm. Al-RiyÉdh: DÉr ‘Ólamu al-kutub, D.Ù, 1423 A.H-2003.

‘AlÊ qarah al-DÉghi, ‘AlÊ MuÍayuddÊn. "Al-IjÉrah wa TaÏbÊqÉtuhÉ al-Mu‘ÉÎara "Al-IjIÉrah al-Muntahiyyah bi al-TamlÊk". Majalah Majma‘ al-Fiqh al-Islami. Al-TÉbi‘ li Munazamatu al-Mu’tamar al-Islami. Al-Riyyadh, al-‘Adad 12, 2000.

‘Ali al-Qarah DÉghÊ. “Al-Ta‘qÊb wa al-MunÉqashah.” Majalah Majma‘ al-Fiqh al-Islami, al-Dawratu al-ThÉnyah al-‘Ashrah, al-‘adad 12, Aljuz' Al-'uwal. D.T.

×asan zaÊd, ‘Abdul ‘AzÊz. al'ijÉrah baÊn al-Fiqh al-Islami wa al-TaÏbÊq al-Ma‘Ésir. Al-Qahirah:Ù.1, al-Ma‘had al-‘AlamÊ li al-fikar al-Islami. 1417 A.H-1996.

×ayÉt ØaghyyËr. WÉqi‘ IdÉratu al-ØiyyÉnah fÊ al-Duwal al-NÉmiyyah wa In‘ikÉsihÉ ‘AlÉ al-IntÉji. Al-IshrÉf: Muhammad jaËdat NÉÎir. damashq: D.Ù. 2008/2009.

Abu ‘Abdul Rahman, ‘Abdul al-MajÊd al-JazÉ’irÊ. Al-QawÉ‘id al-Fiqhiyyah al-Mustakhrajah min ‘AlÉmi al-MaËqi‘Êna. TaÍqÊq: bikar abË zaÊd. D.N: Ù.1, dÉr Ibnu al-Qayyim ,1421A.H.

Al-‘UthmÉnÊ, Muhammad TaqÊ. Al-Ta‘qÊb wa al-Munaqashah. Majalah Majma‘ al-Fiqh al-Islami. Al-Dawratu al-ThÉniyyah ‘Asharah, ‘Adad 12, al-Juz' al-'awal.

Al-×arÉnÊ, ‘Abdul HalÊm Ibnu TaÊmiyyah. Al-FatÉwÉ al-KubrÉ. TaÍqÊq: ‘Ómir al-JazÉr wa AnËar al-BÉz Al-MaÎËrah: DÉru al-WafÉ’, Ù.3, 2005.

Al-×atÉb, ‘Abu ‘Abudallah bin Muhammad. TaÍrÊru al-KalÉm fÊ MasÉ’il al-IltizÉm. TaÍqÊq: ‘Abdul SalÉm Muhammad al-SharÊf. LubnÉn: DÉru al-Gharb al-Islami, Ù.1, 1404 A.H.

Al-Hay’atu al-Shar‘iyatu li-Bank al-BilÉd. Al-DhawÉbiÏ al-MustakhlaÎah min QarÉrÉt al-Hayy’ati al-Shar‘iyyah li bank al-BilÉd -AmÉnah al-SharÊ‘ah. Al-Riyyadh: DÉru al-MaimÉn, 1434 A.H-2013.

Al-KÉsÉnÊ, ‘AlÉ'u al-DÊn AbÊ Bakar bin Mas‘Ëd al-×anafÊ. BadÉ’i‘ al-SanÉ’i‘ fÊ TartÊbu al-SharÉ’i‘. TaÍqÊq: ‘AlÊ Muhammad Ma‘wadh wa ‘Ódil 'Ahmad al-MawjËd. Bairut: DÉru al-kutub al-‘Ilmiyyah, Ù.2, 1424 A.H, 2002.

Al-RashÊd, MÉjid ‘Abdul RahmÉn. Al-Dalil Al-Shar‘Ê li-TamwÊl al-‘IqÉrÊ bi al-MurÉbahati wa al’IjÉrah, Al-RiyÉdh: Bank al-BilÉd, wa dÉru al-MaymÉn, Ù.1, 1436 A.H- 2015.

Al-SÉlËs, ‘AlÊ Ahmad. MawsË‘atu al-QadhÉyÉ al-Fiqhiyyah al-Mu‘ÉÎirah wa al-’IqtiÎÉd al-Islami. D.M: Maktabah DÉru al-QurÉn, Ù.7, 2002.

Al-ShÉÌilÊ, ×asan ‘AlÊ. “Al-IÊjÉr al-MuntahÊ bi al-TamlÊk.” Majalah Majma‘ al-Fiqh al-Islami, al-KuwaÊt: al-Dawratu al-KhÉmisah, al-‘adad al-KhÉmis, 4. (1409 A.H-1988).

Al-ShÉÌilÊ, ×asan ‘AlÊ. “IjtimÉ‘u al-‘UqÊd al-Mutafiqah 'aw al-Mukhtalifatu al-'AhkÉm fÊ ‘Aqdin Wahidin”. Majalah Majma‘ al-Fiqh al-Islami, Al-Nadwatu al-Fiqhiyyah al-KhÉmisah li Bayt al-TamwÊl al-KuwaÊtÊ, (1998).

Al-ZahaylÊ, Wahbah. Al-Mu‘ÉmalÉt Al-MÉliyyah Al-Mu‘ÉÎirah. Damshq: DÉru al-Fikar, Ù.1, 2002.

Al-ZarkashÊ, 'Abu ‘Abdullah Muhammad bin BahÉdar bin ‘Abdullah. Al-ManthÊr fÊ al-QawÉ’id. TaÍqÊq: TaysÊr FÉ’iq Ahmad MahmmËd. Al-KËaÊt: WizÉratu Al-AwqÉf wa al-ShuwËn al-Islamiyyah, Ù.2, 1405 A.H.

Ibnu ‘Abdul SalÉm, AbË Muahmmad ‘Izu al-DÊn al-SalamÊ al-DemashqÊ. QawÉ‘idu al-AÍkÉm fÊ MaÎÉliÍ al-AnÉm.TaÍqÊq: MahmmËd bin al-TalÉmÊd al-ShanqÊÏÊ. Birut: D.Ù, D.T.

Ibnu al-KhaÏÊb, ShamsuddÊn Muhammad Al-SharbÊnÊ. MughnÊu al-MuÍtÉj IlÉ Ma‘rifati Ma‘ÉnÊ AlfÉÐi al-MinhÉj. TaÍqÊq: Muhammad KhalÊl ‘ItÉnÊ. Barrut: DrÉu al-Ma‘rifah, Ù.1, 1997.

Ibnu BÊh, ‘Abdullah al-MaÍfËÐ. “Al-IÊjÉr allaÐÊ YantahÊ bi al-TamlÊk”. Mujallah Majma‘ al-Fiqh al-IslÉmi. Al-Daurah 5, 5/4. Al-KËaÊt. 1-6 JamÉdÊ al-’UËlÉ, (1409 A.H- 1988).

Ibnu ManÐËr, Muhammad bin Mukrim bin ‘AlÊ. LisÉnu al-‘Arab. TaÎÍÊÍ: Ameen Muhammad ‘Abdul WahÉb wa Muhammad al-Ødiq. Bairut: DÉru ’IÍÊÉ’ al-Turath al-‘ArabÊ, Ù.3, 1999.

Ibnu QudÉnah, AbË al-Fraj ShamsuddÊn ‘Abdul Rahman bin Muhammad al-MaqdasÊ. TaÍqÊq: ‘Abdullah ‘Abcul MuÍsin al-TarakÊ. Al-SharÍu al-KabÊr. D.N: MaÏba‘ah Hijar, D.T.

Majlis al-KhadamÉt al-MÉliyyah al-Islamiyyah. Al-MabÉdi’ al-IrshÉdiyyah li IdÉrati al-MakhÉÏir lil Mu’sasÉt al-Islamiyyah ‘AdÉ al-Mu’sasÉt al-Ta’mÊniyyah alatÊ Taqtasiru ‘AlÉ TaqdÊm KhadamÉt Maliyyah. Malaysia: Al-MaÎrif Al-WaÏanÊ Malayzi, 2005.

MunÐir QaÍf, ÓyÉtullah Muhammad ‘AlÊ al-TaskhÊrÊ wa MurtadhÉ al-TurÉbÊ, wa al-ØiddÊq Muhammad al-ÓmÊn al-DharÊr. “‘UqËdu al-ØiyyÉnah wa TakyyifuhÉ al-Shar‘Ê.” Mujalah majma‘ al-Fiqh al-Islami, al-Tabi‘ li Munazamatu al-Mu’tamar al-IslamÊ, 11, BahraÊn: MadÊnatu al-ManÉmah, 1998.

Qala‘Ji, Muhammad RawÉs, wa qanËbË, ×Émid ØÉdiq. Mu‘jamu Lughat al-FUqaHÉ', ‘arabÊ- 'IinjlÊzÊ, BAirut: DÉrU al-NafÉ’s, Ù.2, 1408 A.H-1988.

QarÉr Majalah Majma‘ al-Fiqh al-Islami. Majalah Majma‘ al-Fiqh al-Islami. Al-Dawratu al-SÉdis al-Mun‘aqad Bi-Jaddah. 17-23 Sha‘bÉn, 14-20, Raqam 6, 4, 55, 1410 A.H,1990.

ShawqÊ ‘Ahmad DanyÉ. “Al-IjÉrah al-Muntahiyyah bi al-TamlÊk.” Majalah Majma‘ al-Fiqh al-Islami, D.M: al-Dawratu al-ThÉnyah al-‘Ashrah, al-‘adad 12, Aljuz' Al-'uwal. D.T.

Downloads

Published

2018-12-22

How to Cite

بن عبد الحميد ب. ا. ع., عارف ع. ع., & نور ع. م. (2018). الصيانة بين النظرية والتطبيق: الإجارة المنتهية بالتمليك نموذجًا (Maintenance in Theory and Practice: Al-Ijārah al-Muntahiyyah bi al-Tamlīk as a Case). Journal of Islam in Asia (E-ISSN 2289-8077), 15(2), 107–142. https://doi.org/10.31436/jia.v15i2.746

Issue

Section

Arabic Articles